Kovin u fokusu: Nazivi ulica- Šekspir kraj kanala, Tesla kod groblja, Vasiljev na utrini

Piše i seća se Dejan Kreculj

Kovin, kao deo Banata, tokom svoje istorije bio je pod uticajem različitih kultura i vlasti, što se odrazilo i na nazive ulica. Tokom Austro-Ugarske vladavine, koja je trajala od kraja XVII veka do 1918. godine, Kovin je bio deo Ugarske kraljevine, a kasnije i Austro-Ugarske monarhije. Zvanični jezik u tom periodu bio je mađarski, što se ogledalo i u nazivima ulica.

Jedna od tih fotografija kovinske glavne ulice je i ova, kupljena na aukciji budimpeštanske aukcijske kuće “Darabanth Philatelic and Numismatic Auctions Co. Ltd.” sa aukcijskim podacima “Kevevára, Temeskubin; Fő utca, Batka Sándor felvétele/main street” (Kovin, snimio Batka Šandor, glavna ulica) gde su navedeni i podaci autora.

Nakon raspada Austro-Ugarske 1918. godine, Kovin je postao deo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije Kraljevine Jugoslavije. Tada dolazi do promene zvaničnog jezika, a samim tim i naziva ulica. Mađarski nazivi su zamenjeni srpskim. Tokom Drugog svetskog rata, pod okupacijom, nazivi ulica su ponovo promenjeni u skladu sa jezikom okupatora, pa je tako glavna ulica dobila naziv Adolf Hitler Strasse.

Posle rata, u novoj Jugoslaviji, nazivi ulica su često bili ideološki obojeni, veličajući socijalistički režim i narodne heroje. Glavna ulica Hauptstrasse, odnosno Fő utca, postala je Ulica Maršala Tita, a Bahnhofgasse prema železničkoj stanici je preimenovana u Ulicu JNA, što je ime koje nosi i danas. Ulica koja vodi ka Bavaništu prvo je nazvana po generalisimusu Staljinu, ali je nakon 1948. godine preimenovana u Lenjinovu. Stariji Kovinci je i danas tako zovu, iako nosi naziv Nemanjina.

Neretko se dešava da stariji sugrađani, navikli na ranije nazive, moraju da objašnjavaju mlađima o kojoj ulici govore. Tako sam se nedavno našao u dilemi gde je Karađorđeva ulica, da bi mi jednostavno bilo objašnjeno da je to ulica koja vodi od nove crkve prema gradu ( nekada Štrosmajerova, po velikom zagovorniku ideje Jugoslovenstva, kojoj je ime promenjeno istog dana kada je ulici koja se na nju naslanja dato ime Jugoslovenska- prim. kovinske info)

Za Austro-Ugarske vladavine, Kovin, kao i većina naselja, nije imao zvanične nazive ulica – kuće su bile obeležavane brojevima. Tek tada su postavljene prve table s imenima ulica, ali su građani često izražavali nezadovoljstvo radom lokalne vlasti. U sačuvanim brojevima kovinskog lista Kevevára, dostupnim na internetu, u broju od 7. aprila 1912. godine, može se pronaći komentar da je novac za postavljanje tabli bio obezbeđen još prethodne godine, ali su sredstva potrošena na nešto drugo, dok table nisu postavljene.

Danas su (retki) nazivi ulica u Kovinu ispisani na srpskom, mađarskom i rumunskom jeziku, iako ponekad s pravopisnim i logičkim greškama. Tokom raspada Jugoslavije devedesetih godina i nakon osamostaljenja Srbije, nazivi ulica su ponovo doživeli promene – neki stari nazivi su vraćeni, dok su drugi zamenjeni, često s ciljem brisanja tragova prethodnih režima ili obeležavanja značajnih ličnosti i događaja iz srpske istorije.

Ipak, ni tada nisu ispravljene neke nelogičnosti, poput dodeljivanja naziva ulice na dalekoj periferiji najvećem srpskom naučniku Nikoli Tesli ili imenovanja poslednje ulice uz kanal i njive po Šekspiru – što bi, da sazna, verovatno uvredilo atašea za kulturu ambasade Velike Britanije. Sličnu sudbinu doživela je i ulica posvećena Dušanu Vasiljevu, jedinom našem sugrađaninu koji je ušao u antologiju srpske književnosti i jednom od najznačajnijih srpskih ekspresionista, profesoru kovinske Građanske škole – smeštena među njivama, iza Kolonije, nedaleko od ulice koja nosi ime simbola našeg pesništva, Branka Radičevića.

Nedavno je pokrenuta neformalna inicijativa da se jednoj od novih ulica u bloku gde se nalazi zgrada kovinske gimnazije dodeli ime legendarnog profesora istorije, Dušana Anđelkova Duše (1933 – 2000), njenog osnivača koji je ostao u sećanju generacijama učenika kao direktor i duša te škole. Nadam se, uz opravdanu sumnju, da će inicijativa uskoro biti i formalno pokrenuta te uspešno realizovana.

Dugogodišnji naziv jedne od najdužih ulica, po Borisu Kidriču, komunističkom revolucionaru i političaru, zamenjen je nazivom Ulica Svetog Save. Ulica u nastavku, smeštena na području nekadašnjih Rasadnikovih vinograda, pomalo nespretno nazvana je Vinogradarskom ulicom, iako na tom području nikada nije bilo vinogradara, skromno ne želeći sebe tu da ubrojim. Ipak, mi koji smo se tu naselili, dugo smo koristili naziv Vinogradska, pa i danas, baš kao što se tako nazivaju i u Beogradu, Novom Sadu, Zagrebu i drugde.

Nazivi ulica u Kovinu menjali su se kroz vekove, prateći političke i društvene tokove. Ove promene ne samo da odražavaju istorijske događaje, već i bogatu etničku i kulturnu prošlost ovog banatskog grada.