Piše profesor Dejan Kreculj
Pre nekoliko godina pozvan sam da učestvujem u kampanji Kultura na DAR, programu posvećenom očuvanju, predstavljanju i deljenju kulturnog nasleđa naših sredina. Bila je to prilika da se prikaže duh mesta iz kog dolazimo, kroz objektiv kamere, uz reči koje nose uspomene, znanja i osećaj pripadnosti.
Kao neko ko već decenijama živi sa ovim gradom, ali ga iznova otkriva kroz sećanja, dokumenta i razgovore s ljudima, odlučio sam da napravim jednu drugačiju „razglednicu“. Ne onu turističku, već priču o gradu koji je rastao na obali Dunava, menjao se s epohama, ali sačuvao neke od brojnih tragova svojih ljudi, trgova, škola, ulica i zgrada.
Tako je nastao ovaj kratki video – spoj slike, naracije i ličnog odnosa prema prostoru koji nazivam svojim. U njemu su spojeni kulturno nasleđe i pogled na Kovin kroz vreme – prošlost koja još diše i sadašnjost koja nas podseća da je kultura najlepši dar koji možemo pružiti jedni drugima, a i opominje da nije sve počelo s nama, kao što će izvesno trajati i posle nas, da nas neće zaboraviti.
Evo teksta naracije i sačuvanog snimka.
Dolazeći s Dunava u kovinsku varoš, nekadašnji putnici namernici početkom prošlog stoleća, hodeći glavnom ulicom, nailazili su na lep trg – administrativno i kulturno jezgro grada.
Odmah na uglu nalazila se nevelika prizemna zgrada – kafana Princeza Jelena. U vreme početka poratne masovne novogradnje, bila je među prvim koja je ustupila prostor skladno i nenametljivo uklopljenoj trospratnoj stambenoj zgradi.
Još pod austrougarskom vlašću, davne 1873. godine, Kovinski srez dobio je sud i impozantnu zgradu Kraljevskog sreskog suda, koja je dominirala trgom. Ni oba svetska rata nisu joj naudila – opstala je čitavo stoleće, da bi odlaskom suda u novu zgradu, umesto prvobitne namene za zavičajni muzej, na njenom mestu sedamdesetih godina bilo izgrađeno zabavište i stambeno-poslovna zgrada.
Jedna od retkih građevina koje su sačuvale svoj izvorni identitet jeste zgrada Građanske škole, današnje Zmajeve osnovne škole. O njoj se u letopisu Srpske državne mešovite građanske škole kaže da je “mađarska vlada pri otvaranju stavila jedan uslov: opština mora sagraditi modernu zgradu koja mora imati sve prostorije – učionice, kabinete kao i gimnastičku salu.
Zgrada ne samo da je morala biti udešena dobro za nastavu, već ona je morala biti i kao građevina lepa. Za razliku od školskih zgrada u unutrašnjosti Monarhije, posebna pažnja arhitektonskom ostvarenju poklanjana je stoga što kad stranac stupi preko granice mora dobiti utisak lepog, utisak kulturnog.”
Na sledećem uglu, na mestu skromne stare, izgrađena je nova zgrada hotela Central. Svoj lik građevina dugo nije menjala, ali namenu jeste. U poratno vreme bila je sedište Opštinskog veća sindikata, sa tada jedinom u gradu velikom salom za sastanke.
Naspram hotela smestila se masivna zgrada Sreskog načelstva. Stamenošću gradnje i svedenom arhitektonskom formom simbolizujući stabilnost i jačinu vlasti koja je u njoj stolovala. Nakon izgradnje nove zgrade Sreza, potonje Opštine, posle oslobođenja, pretvorena je u stambeni prostor. Dok su posvuda nicale višespratnice, nažalost, krenula putem neumitnog propadanja – na kojem se i danas nalazi
