Piše i seća se profesor Dejan Kreculj
Hram Rumunske pravoslavne crkve podignut 1906. godine posvećen je Svetom Proroku Iliji. Ovaj spomenik kulture, značajan primer stvaralaštva rumunskog naroda, smešten je u centru našeg grada, tako da pored skladnosti arhitektonske koncepcije poseduje i prostorno- urbanističku vrednost. Crkva ima izražene karakteristike baroknog i neobaroknog stila koji se često koristio za verske građevine tog vremena zbog svoje dekorativnosti, monumentalnosti i vizuelnog uticaja. Barokni elementi, kao što su složeni ukrasi na fasadi, simetrija, pilastri i visoki zvonik, odaju utisak bogatstva i veličanstvenosti, što je karakteristično za crkve koje su želele da naglase svoju duhovnu i kulturnu važnost. Ovo tim više, zato što je položaj verskih zajednica u Habsburškoj monarhiji bio Tolerancijskim patentom iz 1781. godine, izdatim od strane cara Josifa II određivao stroge arhitektonske i prostorne restrikcije koje su nekatoličke crkve morale ispunjavati, određene uslove koji su ih činili manje vidljivim i prestižnim u poređenju sa katoličkim bogomoljama. Tokom 1864. godine, došlo je do formiranja Rumunske pravoslavne crkve u Banatu, koja je ranije bila pod jurisdikcijom Karlovačke mitropolije, tada deo Srpske pravoslavne crkve. Ova promena je bila rezultat nacionalnog buđenja Rumuna u Vojvodini, a usledilo je i podizanje kovinskog hrama.
Projektovali su ga Petru Schlarb i njegov sin, iz Rumunije. To je jednobrodna građevina osnove upisanog krsta sa polukružnom apsidom, orijentisana u pravcu istok-zapad. Iz mase glavnog pročelja izdiže se visok zvonik, naglašene limene kape. Dvovodna, drvena krovna konstrukcija pokrivena je biber crepom. Fasade su oživljene prislonjenim pilastrima i višestruko profilisane vencima. Ulazni portal je natkriljen trougaonim timpanonom koji se kao element dekoracije ponavlja i nad bočnim prozorskim otvorima. Zidno slikarstvo iz 1937 – 38. godine rad je Aleksandra Štefa, dok je za ikonostasnu pregradu, u delovima dopremljenu iz Rumunije, bio angažovan Ivan Bosiok.
Već 1925. godine hram je obnovljen o čemu svedoče fotografije iz vremena radova. Takođe, osveštanje i podizanje zvona pratila je počasna konjica koja je zabeležena na fotografiji ispred prodavnice Koste Jenote. Uređen, našao se kao motiv na sačuvanoj razglednici gde je prikazana kovinska Rumunska crkva, upućenoj u Moravsku Ostravu, u tadašnjoj Čehoslovačkoj, kojom društvo koje se potpisalo javlja učiteljici kako je dobro i veselo u Smederevu, 2. decembra 1928. godine, a poslana je dva dana kasnije iz Beograda.
U samom centru grada, preko puta Bazara, ovaj hram je i u poratno vreme plenio svojim izgledom, pa je ušao u istoriju kinematografije kao mesto snimanja nekih delova prvog jugoslovenskog filma u boji “Pop Ćira i pop Spira” u režiji Sofije Soje Jovanović, po istoimenom romanu Stevana Sremca, jedno vreme profesora u kovinskoj Građanskoj školi, današnjoj Zmajevoj školi.
Mada su se države smenjivale, sećam se da je u vreme mog detinjstva, iako prodavnica na uglu, gvožđara, jedna od državnih, odnosno društvenih, trgovinskog preduzeća “Napredak”, kod starih Kovinaca i dalje nazivana “kod Jenote”. Otuda i fotografija s polovine šezdesetih godina snimljena od zabavišta, gde smo moja majka i brat čekali nekog “kod Jenote”; prodavnica nije bila otvorena i tada je bilo uobičajeno da se na vratima i izlogu lokala spusti i zaključa metalni rolo, koji se vidi na slici.
